Παρά την αριθμητική τους υπεροχή, τα οθωμανικά πλοία δεν κατόρθωσαν να κάμψουν το φρόνημα των Ελλήνων ναυτικών, οι οποίοι, παρά τις περιορισμένες δυνάμεις τους, κατάφεραν καίρια χτυπήματα στον τουρκικό στόλο.

Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν ως συμμετέχοντα στον αγώνα του ’21 τα πλοία της Ύδρας, των Σπετσών, των Ψαρών και της Σάμου.

Ας δούμε τα είδη των σκαφών εκείνης της εποχής:

Τα πυρπολικά ήταν μικρά ιστιοφόρα σκάφη, στα οποία, για τις ανάγκες του αγώνα, φορτώνονταν με βαρέλια που περιείχαν εύφλεκτες ύλες, τα πανιά τους διαποτίζονταν με πίσσα και νάφθα και προσκολλούνταν με γάντζους στα εχθρικά πλοία. Ο κυβερνήτης έθετε το «πυρ» και εγκατέλειπε τελευταίος το σκάφος. Η πρώτη πυρπόληση έγινε τον Μάιο του 1821 από τον Παπανικολή στην Ερεσό.

Η γολέτα ή ημιολία ή σκούνα ήταν γρήγορο και ευέλικτο δικάταρτο πλοίο. Γνωστή έμεινε η γολέτα ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ των αδελφών Τομπάζη, η επονομαζόμενη από τους Τούρκους «διαβολοκάραβο»!

Το βρίκιον (μπρίκι) ήταν πολύ ελαφρύ πλοίο, με δύο υψηλούς ιστούς και πανιά, που του χάριζαν μεγάλη ταχύτητα ακόμα και με ελαφρύ άνεμο. Ωστόσο πάντα υπήρχε ο κίνδυνος ανατροπής του, γι’ αυτό και απαιτούσε έμπειρους χειριστές. Τα πιο γνωστά μπρίκια της επανάστασης ήταν η ΑΘΗΝΑ, ο ΛΕΩΝΙΔΑΣ, ο ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ, ο ΑΡΗΣ και ο ΑΧΙΛΛΕΑΣ.

Ο μαρτίγος ή μαρτιγάνα ήταν μικρό ιστιοφόρο, που χρησιμοποιούταν κυρίως για μεταφορές και συγκοινωνίες μεταξύ των νησιών και για αλιεία. Το πρώτο καταδρομικό που κατασκευάστηκε στη Σάμο ήταν ο μαρτίγος ΠΑΝΑΓΙΑ του Μανώλη Χατζηγεωργίου.

Το ζαμπέκο ήταν ένα τρικάταρτο ιστιοφόρο πλοίο, γρήγορο και ευέλικτο με μεγάλα τριγωνικά ιστία που στηρίζονταν σε πολύ μακριές και λεπτές κεραίες και σχημάτιζαν με τους ιστούς οξεία γωνία. Το ζαμπέκο μπορούσε να πλέει και υπό δυσμενείς καιρικές συνθήκες.

Το τσερνίκι ήταν μικρό προς μεσαίο σκάφος, το οποίο συναντιόταν κυρίως στα ανατολικά παράλια του Αιγαίου και πραγματοποιούσε εμπορικές μεταφορές μεταξύ Μυτιλήνης, Σάμου, Χίου, αλλά και Σμύρνης, Αϊβαλίου, Κωνσταντινούπολης.

Η κωπήλατη γαλιότα ήταν εξέλιξη της γαλέρας, με ευρεία χρήση στη Μεσόγειο από τις ιταλικές ναυτικές πόλεις, αλλά και τους πειρατές. Έφερε πυροβόλα στην πλώρη και στην επανάσταση χρησιμοποιούταν κυρίως ως ανιχνευτικό ή αποβατικό σε μεγαλύτερα πλοία.

Παρόμοιο με την γαλιότα ήταν το μίστικο ή μύστικο, που πρωτοσυναντάται στην εποχή του Βυζαντίου, με τα χαρακτηριστικά του να τροποποιούνται ανάλογα με τις ιστορικές και γεωγραφικές συνθήκες. Λέγεται ότι οι Ψαριανοί είχαν ειδικότητα στην κατασκευή του. Λόγω της ευελιξίας του ήταν κατάλληλο για καταδρομές.

Η τράτα ήταν αλιευτικό σκάφος, η οποία μετασκευάστηκε σε πολεμικό για τις ανάγκες του αγώνα.

Αντί επιλόγου, δυο στίχοι από τον Θούριο του Ρήγα:

Σ’ ανατολή και δύση, και νότον και βοριά,

για την πατρίδα όλοι, να `χωμεν μια καρδιά.

Χρόνια πολλά σε όλη την Ελλάδα και στους απανταχού Έλληνες!