Η απόφαση της Ρωσίας να αναστείλει τη συμμετοχή της στη συμφωνία εξαγωγής σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας βάζει -ίσως παροδικά- τέλος σε μια πρωτοβουλία καθοριστική για τη διατροφική επάρκεια σε παγκόσμιο επίπεδο και την ομαλή, έως έναν βαθμό, ροή εμπορευμάτων από λιμένες στη Μαύρη Θάλασσα.
Το παρελθόν
Πρόσφατη ανάλυση των Ηνωμένων Εθνών πραγματοποιεί ειδική μνεία στις εξαγωγές εμπορευμάτων που επιτεύχθηκαν στο πλαίσιο της συμφωνίας μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, με τη διαμεσολάβηση της Τουρκίας και την υποστήριξη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Σχεδόν ένα έτος από την επίτευξή της, η συμφωνία επέτρεψε την εξαγωγή περισσοτέρων από 32 εκατ. τόνων αγροτικών εμπορευμάτων σε 45 χώρες.
Δημοσίευμα του τουρκικού πρακτορείου ειδήσεων Anadolu σημειώνει ότι το 40% κατέληξε στην Ευρώπη, το 30% στην Ασία, το 13% στην Τουρκία, το 12% στην Αφρική και το 5% στη Μέση Ανατολή.
Το παρόν
Στη 1 Αυγούστου του 2022, το πρώτο πλοίο φορτωμένο με σιτηρά απέπλευσε από το λιμάνι της Οδησσού στην Ουκρανία, στο πλαίσιο της συμφωνίας που υπεγράφη τον Ιούλιο του 2022. Την Κυριακή 16 Ιουλίου, το τελευταίο πλοίο που είχε λάβει έγκριση στο πλαίσιο της συμφωνίας απέπλευσε από την Ουκρανία, σηματοδοτώντας το πέρας μιας εποχής και εγείροντας ερωτήματα για την επόμενη μέρα.
Σήμερα Δευτέρα 17 Ιουλίου, η Ρωσία ενημέρωσε την Ουκρανία, την Τουρκία και τα Ηνωμένα Έθνη για την αναστολή της συμμετοχής της στη συμφωνία. Πάντως, ο Γραμματέας Τύπου του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ υπογράμμισε ότι η Ρωσία είναι έτοιμη να επιστρέψει στη συμφωνία, εφόσον οι απαιτήσεις της ικανοποιηθούν. Ένα από τα ζητήματα που έθετε συχνά η Ρωσία ήταν η έλλειψη πρωτοβουλιών για τη διευκόλυνση των δικών της εξαγωγών. Πέραν αυτού, η Μόσχα κατηγορούσε ότι τα περισσότερα τρόφιμα δεν κατέληγαν στις χώρες που τα χρειάζονταν περισσότερο.
Από πλευράς τους, τα ειδησεογραφικά μέσα της Ουκρανίας αναμετέδωσαν τη ρωσική απόφαση, σημειώνοντας όμως ότι η απειλή, για αναστολή της συμμετοχής της, αποτέλεσε πάγια τακτική της Μόσχας το τελευταίο έτος.
Πέραν αυτού, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι δήλωσε ότι το Κίεβο είναι έτοιμο να συνεχίσει τις εξαγωγές σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας παρά την ανακοίνωση της Μόσχας για το «ντε φάκτο» τέλος της συμφωνίας που επέτρεπε τις εξαγωγές.
«Ακόμη και χωρίς τη Ρωσική Ομοσπονδία, πρέπει να γίνει ό,τι είναι δυνατόν για να μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον διάδρομο (για εξαγωγές) της Μαύρης Θάλασσας. Δεν φοβόμαστε. Μας προσέγγισαν εταιρείες, πλοιοκτήτες. Είπαν ότι είναι έτοιμοι, αν η Ουκρανία τους επιτρέπει να φύγουν και η Τουρκία συνεχίσει να τους αφήνει να περάσουν, τότε όλοι είναι έτοιμοι να συνεχίσουν να προμηθεύουν σιτηρά»
Επιπλέον, η Τουρκία διατήρησε τη μετριοπαθή στάση της, αναμεταδίδοντας και εκείνη την ανακοίνωση του Κρεμλίνου, δίχως να λάβει κάποια θέση.
Ακόμη, ο γ.γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες σημείωσε μεταξύ άλλων: «Εκφράζω τη βαθιά μου θλίψη για την απόφαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας να τερματίσει την εφαρμογή της Πρωτοβουλίας της Μαύρης Θάλασσας, συμπεριλαμβανομένης της απόσυρσης των ρωσικών εγγυήσεων ασφαλείας για τη ναυσιπλοΐα στη βορειοδυτική Μαύρη Θάλασσα».
Η συμμετοχή σε αυτή τη συμφωνία «αποτελεί μια επιλογή. Αλλά οι άνθρωποι αντιμέτωποι με δύσκολες καταστάσεις σε όλο τον κόσμο και οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν έχουν άλλη επιλογή», ανέφερε.
«Εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με την πείνα και οι καταναλωτές αντιμετωπίζουν μια παγκόσμια κρίση κόστους ζωής. Αυτοί θα πληρώσουν το τίμημα»
Αντιθέτως, η στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν πιο ξεκάθαρη, με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να σημειώνει: «Καταδικάζω σθεναρά την κυνική κίνηση της Ρωσίας να τερματίσει την Πρωτοβουλία της Μαύρης Θάλασσας για τα Σιτηρά, παρά τις προσπάθειες του ΟΗΕ και της Τουρκίας».
Όσον αφορά λοιπές δυτικές δυνάμεις, ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο προχώρησαν σε ανακοινώσεις:
Η αναστολή από την Ρωσία της συμφωνίας της Μαύρης Θάλασσας που επέτρεπε τις εξαγωγές σιτηρών από την Ουκρανία «θα επιδεινώσει την επισιτιστική ασφάλεια και θα βλάψει εκατομμύρια» ανθρώπους, ανακοίνωσε σήμερα ο Λευκός Οίκος.
Ο τερματισμός από τη Ρωσία της συμφωνίας που επέτρεπε την ασφαλή εξαγωγή σιτηρών από την Ουκρανία μέσω της Μαύρης Θάλασσας είναι μια «πράξη σκληρότητας» δήλωσε σήμερα η πρέσβειρα των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Έθνη, Λίντα Τόμας- Γκρίνφιλντ. «Η Ρωσία κατάφερε ένα ακόμη πλήγμα στους πιο ευάλωτους του κόσμου, αυτή τη φορά αναστέλλοντας τη συμμετοχή της στην συμφωνία της Μαύρης Θάλασσας για τα σιτηρά. Πρόκειται πραγματικά για άλλη μια πράξη σκληρότητας», δήλωσε.
«Εξωθώντας μονομερώς στην κατάρρευση της BSGI, η Ρωσία χρησιμοποιεί τα τρόφιμα ως όπλο και εμποδίζει τα σιτηρά να φτάσουν σε αυτούς που τα χρειάζονται περισσότερο», ανέφερε εκπρόσωπος του βρετανικού ΥΠΕΞ σε ανακοίνωσή του.
«Το Ηνωμένο Βασίλειο καταδικάζει την κραυγαλέα προσπάθεια της Ρωσίας να βλάψει τους πιο ευάλωτους ως μέρος του παράνομου πολέμου της. Η Ρωσία πρέπει να ανανεώσει την BSGI και να δεσμευτεί για την πλήρη εφαρμογή της», συμπλήρωσε ο Βρετανός αξιωματούχος.
Ο πρέσβης της Κίνας στα Ηνωμένα Έθνη Ζανγκ Τζουν, πιστός στη διπλωματική στάση που διατηρεί το Πεκίνο στο εν λόγω θέμα, εξέφρασε την ελπίδα ότι όλα τα μέρη που εμπλέκονται θα μπορέσουν να βρουν μια διέξοδο προς τα εμπρός, αναφέροντας ειδικά ότι η Ρωσία έχει ανησυχίες. «Εξακολουθούμε να ελπίζουμε ότι, ξέρετε, δεχόμενοι τις ανησυχίες όλων των μερών… τότε μπορούμε να βρούμε μια λύση-πακέτο», δήλωσε ο Ζανγκ.
Το μέλλον
Το παράθυρο που μένει ανοιχτό για επανεκκίνηση της συμφωνίας συνιστά τη μοναδική αχτίδα ελπίδας για τη συνέχιση των δια θαλάσσης εξαγωγών σιτηρών από τη Μαύρη Θάλασσα. Όπως είναι επόμενο, η διακοπή των ροών επηρεάζει τη ναυτιλία σημαντικά, καθώς περιορίζει το μεταφερόμενο όγκο εμπορευμάτων με bulk carriers και κατ’ επέκταση τα τονομίλια, λειτουργώντας αρνητικά για τις συνιστώσες ζήτησης και προσφοράς σε μια εποχή όπου η αγορά βρίσκεται υπό πίεση.
Παράλληλα, η Ουκρανία αναζητά εναλλακτικές για τις εξαγωγές των σιτηρών της, μέσω λοιπών ευρωπαϊκών χωρών. Το κατά πόσο η συγκεκριμένη κίνηση δύναται να έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα παραμένει αμφίβολο. Άλλωστε, οι χερσαίες εφοδιαστικές αλυσίδες υστερούν στην προκειμένη των θαλάσσιων, δεδομένης της μικρότερης ταχύτητας αλλά και της πιο περιορισμένης μεταφορικής ικανότητας ανά ταξίδι. Εκτός αυτού, ευρωπαϊκές χώρες έχουν στο παρελθόν πραγματοποιήσει ένσταση για την είσοδο ή πώληση ουκρανικών σιτηρών εντός των συνόρων τους, καθώς προκαλούν σκοπέλους για τους δικούς τους αγροτικούς τομείς και την εγχώρια ανταγωνιστικότητά τους.
Συνεπώς, προκειμένου να αποφευχθούν τέτοιου είδους σκόπελοι, το ενδεχόμενο συνέχισης της πρωτοβουλίας δίχως τη συμμετοχή της Ρωσίας παραμένει πιθανό. Ωστόσο, αυτό θα απαιτούσε ένα σημαντικό ύψος κεφαλαίων για την κάλυψη τυχόν ζημιών στα πλοία που θα προσέγγιζαν τους ουκρανικούς λιμένες και ταυτόχρονα αξιοποίηση των ενδοποτάμιων μεταφορών της Ευρώπης, με τα βλέμματα να στρέφονται διά της ατόπου απαγωγής στον Δούναβη.
Σε κάθε περίπτωση, είναι άξιο αναφοράς ότι οι ροές εμπορευμάτων από τη Μαύρη Θάλασσα ήδη βρίσκονταν σε ρότα μείωσης τους τελευταίους μήνες. Το γεγονός αυτό είχε «προϊδεάσει» της αγοράς και συνεπώς ο αντίκτυπος της αναστολής της συμφωνίας δεν αναμένεται εξίσου σφοδρός όσο εκείνος τον Μάρτιο του 2022, οπότε και έλαβε χώρα η ρωσική εισβολή.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ, Reuters, TASS, Interfax, Anadolu, Ukrinform, Politico
