H πρωτοποριακή έκθεση στο Μουσείο Ναυτιλίας της Στοκχόλμης (Sjöhistoriska) με τίτλο «Σεξ και θάλασσα» αποτελεί μια καινοτόμο προσέγγιση σε ένα θέμα που έχει απασχολήσει εκτενώς τον εικαστικό και καλλιτεχνικό κόσμο, αλλά ελάχιστα τους ναυτιλιακούς ιστορικούς ή τους μελετητές της ναυτιλιακής κοινωνιολογίας, τουλάχιστον στη Μεσόγειο.
Η γενεσιουργός ιδέα της πρωτότυπης και πολυεπίπεδης έκθεσης δεν ανήκει πάντως στους Σουηδούς, αλλά στους Ολλανδούς. Το Ναυτικό Μουσείο του Ρότερνταμ σε συνεργασία με τον πολυβραβευμένο Βρετανό σκηνοθέτη Πίτερ Γκρίναγουεϊ και την εικαστικό και σύζυγό του Σάσκια Μποντέκε πρωτοπαρουσίασαν την έκθεση στο Ρότερνταμ, με μεγάλη επιτυχία και εξαιρετικά θετικές κριτικές. Ο Βρετανός σκηνοθέτης, βραβευμένος για τις εικαστικά και καλλιτεχνικά άψογες κινηματογραφικές παραγωγές του (The Belly of an Architect, The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover, Prospero’s Books κ.ά.) και η εικαστικός και δημιουργός mulimedia Σάσκια Μποντέκε δημιούργησαν έναν επιβλητικό, σκοτεινό χώρο, όπου δεσπόζουν εκθέματα τα οποία διεγείρουν τη φαντασία του επισκέπτη. Παράλληλα, οι δημιουργοί προσκαλούν κάθε ενδιαφερόμενο να παρακολουθήσει ένα ανατρεπτικό βίντεο-ντοκιμαντέρ. «Μας αρέσει να μπερδεύουμε λίγο τους θεατές και τους προσκαλούμε να χρησιμοποιήσουν τις δικές τους “πολιτιστικές αποσκευές” για να αντιληφθούν την κεντρική ιδέα της έκθεσης. Αντικείμενα που τραβούν την προσοχή μας είναι συνήθως όσα δεν καταλαβαίνουμε. Ίσως ο επισκέπτης δεν μείνει απόλυτα ικανοποιημένος, όμως είμαι εντάξει με αυτό», εξομολογείται ο Γκρίναγουεϊ.
Η αίθουσα φιλοξενίας της έκθεσης αγκαλιάζει όλα τα (εκ)θέματα- ταμπού σχετικά με το σεξ και τη ζωή στη θάλασσα. Οι μύθοι, τα ξωτικά και τα πνεύματα των ωκεανών που σχετίζονται με τον ερωτισμό, την επιθυμία, τον πόθο, αλλά και τα αφροδίσια νοσήματα, εισάγουν ή, μάλλον, καλωσορίζουν τον επισκέπτη σε έναν πρωτόγνωρο κόσμο όπου οι δυνάμεις της φύσης και του παραλόγου πολλές φορές επισκιάζουν τη σύνεση και τη λογική.
Η έκθεση παρουσιάζει σκεύη, αντικείμενα, επιστολές που σχετίζονται τόσο με θέματα που αφορούν τον ερωτισμό όσο και την αντιμετώπιση του σεξ σε διάφορες γωνιές του πλανήτη και ιδίως στα λιμάνια και στους ναυτότοπους της Ανατολής και της Δύσης. Φυλαχτά, αντικείμενα- σύμβολα, καρτ ποστάλ, περιοδικά ερωτικού περιεχομένου, φωτογραφίες και εικόνες από μπαρ σε λιμάνια, ιατρικά εργαλεία και φάρμακα αντιμετώπισης αφροδισίων νοσημάτων εκτίθενται χωρίς εξευγενισμό, με πλήρη ωμότητα, σε ένα περιβάλλον όμως υψηλής αισθητικής. Ο σκοτεινός και σκηνογραφικά άψογος χώρος εμπνέει τη φαντασία και προβληματίζει τον επισκέπτη για την αθέατη πραγματικότητα της ναυτικής ζωής: «Δίνουμε στους επισκέπτες ένα έναυσμα για προβληματισμό. Δεν αφηγούμαστε μια ιστορία από την αρχή έως το τέλος, αλλά θέλουμε να εμπνεύσουμε και να προβληματίσουμε. Αν κάποιος φύγει από την έκθεση με ένα συναίσθημα του τύπου “είχαμε μια διασκεδαστική και ωραία μέρα στο μουσείο” τότε έχουμε αποτύχει!» αναφέρει, μάλλον προκλητικά, η δημιουργός της έκθεσης, Σάσκια Μποντέκε.
Στο ολιγόλεπτο βίντεο που προβάλλεται στον κεντρικό χώρο της έκθεσης, ο επισκέπτης, καθισμένος σε ένα κρεβάτι που παραπέμπει σε φτηνό ξενοδοχείο, παρακολουθεί σε τρεις διαφορετικές οθόνες συνεντεύξεις Ολλανδών ναυτικών, ιεροδούλων και κονσοματρίς. Οι συνεντευξιαζόμενοι μιλούν ανοιχτά και χωρίς παρωπίδες και υπονοούμενα για την ερωτική διάθεση εν πλω, τη συζυγική ζωή, την πορνεία, τα μπαρ, την ομοφυλοφιλία, τα δερματικά νοσήματα. Όλα τα θέματα αναπτύσσονται και συζητούνται ανοιχτά, αλλά από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Ο κάθε συνεντευξιαζόμενος παρουσιάζει τη σκέψη του αντικατοπτρίζοντας παράλληλα τη διαφορετική ηλικιακή προσέγγιση στα θέματα του ερωτισμού και του σεξ. Οι νεότεροι, λιγότερο απενοχοποιημένοι ή, μάλλον, αποστασιοποιημένοι από τα ζητήματα που κάποτε ήταν ταμπού, περιγράφουν με ειλικρίνεια τις εμπειρίες τους και δίνουν μια νέα διάσταση σε σχέση με τους παλαιότερους για το ρόλο της γυναίκας, της επιθυμίες του ναυτικού, την έννοια της σεξουαλικής διαφορετικότητας και της μοναξιάς εν πλω.
«Η έκθεση είναι ένα μέσο για το μουσείο να εισχωρήσει βαθύτερα σε θέματα της ναυτικής ιστορίας μας, προκειμένου να κοιτάξουμε λίγο πιο πέρα από τα μοντέλα πλοίων, τις κύριες θαλάσσιες οδούς και τα εμπορεύματα», αναφέρει ο κ. Χανς-Λέναρτ Όλσον, διευθυντής του Ναυτικού Μουσείου της Στοκχόλμης. Και πόσο δίκιο έχει. Μήπως ήρθε η ώρα να αναλογιστούμε ότι υπάρχουν και άλλες μέθοδοι για να προκαλέσουμε τη δημιουργική φαντασία και το ενδιαφέρον των νεότερων γενεών και ότι η ναυτιλία δεν είναι μόνο το σκαρί, τα ναυλοσύμφωνα, ο εξοπλισμός και οι χάρτες, αλλά, κυρίως, οι -πολλές φορές- αινιγματικοί και ανεξερεύνητοι άνθρωποι πίσω από αυτά;