Η αποανθρακοποίηση της ναυτιλίας αποτελεί κρίσιμο πυλώνα της παγκόσμιας στρατηγικής για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, η πράσινη μετάβαση, δεν μπορεί να επιτευχθεί αποκλειστικά μέσω τεχνολογικών εξελίξεων ή νομοθετικών ρυθμίσεων. Η κοινωνική αποδοχή αναδεικνύεται σε θεμελιώδη προϋπόθεση για την επιτυχή υλοποίηση της ενεργειακής μετάβασης στον ναυτιλιακό τομέα.

Αυτή η υπόθεση διερευνήθηκε κατά τη διάρκεια ενός εργαστηρίου κοινωνικής συμμετοχής που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου NAVGREEN που αφορά την μετάβαση στην Πράσινη Ναυτιλία  και υλοποιείται από μία σύμπραξη Ακαδημαϊκών και Ερευνητικών Ιδρυμάτων της χώρας και χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης. Το Εργαστήριο έλαβε χώρα στον Πειραιά στις «Ημέρες της Θάλασσας» και διοργανώθηκε από ομάδα ερευνητών που αποτελούνταν από την καθηγήτρια Δρ. Μαρία Λεκάκου, τον Δρ. Γεώργιο Ρεμούνδο, τον Δρ. Στυλιανό Κονταρίνη και τον Δρ. Ιωάννη Κατσούνη οι οποίοι είτε είναι μέλη του Πανεπιστημίου Αιγαίου ή συνεργάζονται με αυτό, στο πλαίσιο του έργου NAVGREEN.

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, συνδυάστηκαν ποσοτικές και ποιοτικές μέθοδοι ανάλυσης με στόχο την καταγραφή και κατανόηση των στάσεων και των αντιλήψεων των πολιτών γύρω από τις διαδικασίες και τις τεχνολογίες που σχετίζονται με την πράσινη ναυτιλία.

Η δραστηριότητα αυτή επικεντρώθηκε σε πολίτες που διαμένουν ή εργάζονται κοντά στο μεγάλο λιμάνι της χώρας, τον Πειραιά. Η επιλογή δεν έγινε τυχαία, καθώς αυτοί οι πολίτες έχουν άμεση και βιωματική εμπειρία της ναυτιλιακής δραστηριότητας.

Η εστιασμένη ομάδα των συμμετεχόντων (focus group) αποτελούνταν από κατοίκους, διαμερισματικούς συμβούλους και επαγγελματίες της ναυτιλίας, ενώ συμμετείχαν και αρκετοί νέοι. Με μια οργανωμένη διαδικασία ενημέρωσης και διαλόγου, οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να αποκτήσουν βαθύτερη γνώση για τις τεχνολογικές επιλογές της ενεργειακής μετάβασης, να εκφράσουν τις σκέψεις και τους προβληματισμούς τους και να διαμορφώσουν από κοινού μια εικόνα για το μέλλον της πράσινης ναυτιλίας.

Τα ποσοτικά δεδομένα που προέκυψαν από το εργαστήριο είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων δήλωσε ότι δεν είναι επαρκώς ενημερωμένη για τις νέες τεχνολογίες που σχετίζονται με την πράσινη ναυτιλία. Η διαπίστωση αυτή υπογραμμίζει την ανάγκη για στοχευμένες, απλές και κατανοητές καμπάνιες ενημέρωσης προς τις τοπικές κοινωνίες. Παρά την περιορισμένη εξοικείωση, ωστόσο, φάνηκε ότι οι πολίτες αναγνωρίζουν σημαντικά οφέλη από τη μετάβαση: μείωση της ρύπανσης, βελτίωση της ποιότητας ζωής στις παράκτιες περιοχές και ενίσχυση της διεθνούς εικόνας της ελληνικής ναυτιλίας. Καταγράφηκαν όμως και ανησυχίες, κυρίως σε σχέση με τις επιπτώσεις στο κόστος λειτουργίας, την απασχόληση και την ταχύτητα με την οποία μπορεί να προχωρήσει η αλλαγή και με την έλλειψη των υποδομών.

Από την άλλη μεριά οι πολίτες εμφανίστηκαν επιφυλακτικοί απέναντι στους κυβερνητικούς θεσμούς και τους διεθνείς οργανισμούς, ενώ δείχνουν σαφώς μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε επιστημονικούς και ακαδημαϊκούς φορείς, αναδεικνύοντας την ανάγκη για ενίσχυση της διαφάνειας, της τεκμηρίωσης και της δημόσιας λογοδοσίας, προκειμένου να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών.

Στην ερώτηση σχετικά με τις βασικές προϋποθέσεις για την επιτυχή υλοποίηση της πράσινης ναυτιλίας, οι συμμετέχοντες έδωσαν έμφαση στην ύπαρξη χρηματοδοτικών εργαλείων, τεχνικής υποστήριξης και κυρίως, στην ανάγκη να έχουν οι ίδιοι λόγο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Κατέστη σαφές ότι δεν αρκούν οι τεχνολογικές λύσεις αλλά απαιτείται η ανάπτυξη ενός ευρύτερου θεσμικού και κοινωνικού πλαισίου που θα εξασφαλίζει τη συνοχή, τη συμμετοχή και τη δίκαιη μετάβαση.

Τέλος, η στάση των συμμετεχόντων απέναντι σε συγκεκριμένες εναλλακτικές ενεργειακές επιλογές, όπως οι μηχανές διπλού καυσίμου, το υδρογόνο και η ηλεκτροκίνηση, παρουσίασε σημαντικές διαφοροποιήσεις. Η ηλεκτροδότηση από την στεριά (cold ironing) και οι μηχανές διπλού καυσίμου έτυχαν μεγαλύτερης αποδοχής, ενώ καταγράφηκαν επιφυλάξεις για ορισμένες τεχνολογίες, όπως η πυρηνική ενέργεια (κυρίως λόγω ανησυχιών για την ασφάλεια) ή ακόμη και η χρήση μπαταριών (κυρίως λόγω ελλιπούς πληροφόρησης, ανησυχιών για την ανακύκλωση των υλικών και φόβου για αυξημένο κόστος). Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η αξιολόγηση των τεχνολογικών λύσεων δεν μπορεί να βασίζεται μόνο σε τεχνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια, αλλά πρέπει να συνυπολογίζεται και η κοινωνική διάσταση. Ενισχυτικό αυτής της άποψης είναι η συσχέτιση της αποδοχής των τεχνολογιών από τους πολίτες με την επιλογή τεχνολογιών από τους επαγγελματίες του κλάδου.

Συμπερασματικά, η κοινωνική καινοτομία μπορεί να είναι καταλύτης για την πράσινη μετάβαση. Οι πολίτες δεν αντιδρούν στην αλλαγή, ζητούν όμως να είναι ενημερωμένοι, να συμμετέχουν και να είναι σίγουροι ότι η αλλαγή αυτή γίνεται προς όφελος όλων. Η μετάβαση στη βιώσιμη ναυτιλία δεν είναι απλώς τεχνικό εγχείρημα αλλά είναι και βαθιά πολιτικό και κοινωνικό. Και όπως φάνηκε στις Ημέρες Θάλασσας 2025, η πράσινη ναυτιλία του αύριο δεν μπορεί να οικοδομηθεί χωρίς να ληφθεί σοβαρά υπόψη η φωνή της κοινωνίας.