Το Πάσχα αποτελεί την μεγαλύτερη γιορτή του χριστιανισμού. Το θαύμα της Αναστάσεως του Χριστού, προσκαλεί τους απανταχού πιστούς να εορτάσουν την μεγάλη αυτή στιγμή με χαρά και κατάνυξη. Σε διάφορα σημεία της Ελλάδας, έχουν επικρατήσει έθιμα και παραδόσεις που συνδέονται με την περίοδο της Σαρακοστής, την Μεγάλη Εβδομάδα και τον εορτασμό της Ανάστασης.

Τα Ναυτικά Χρονικά, κατά διαστήματα, πέραν της επίκαιρης ύλης, της αρθρογραφίας και του ναυτιλιακού ρεπορτάζ, δημοσίευαν αφιερώματα εστιασμένα στη ναυτική παράδοση και ιστορία αλλά και τα ήθη και τα έθιμα των ελληνικών ναυτότοπων. Μία χαρακτηριστική τέτοια στήλη ήταν αυτή του Ε.Ν. Αθηναίου με τίτλο «Η χθες και η σήμερον». Σε ένα τέτοιο αφιέρωμα που δημοσιεύτηκε στα Ναυτικά Χρονικά της 1ης Απριλίου 1974, αποτυπώνονται διάφορα έθιμα των ελληνικών νησιών εκείνης της περιόδου που συνδέονται με το ορθόδοξο Πάσχα.

Εκτός των εθίμων που διατηρούν ακέραιη τη συνέχεια τους μέχρι και σήμερα, όπως είναι το τσούγγρισμα των αυγών και του σουβλίσματος του οβελία, το εν λόγω δημοσίευμα παρουσιάζει ήθη και έθιμα από διαφορετικά νησιά που ενδεχομένως να είναι λιγότερα γνωστά στο ευρύ κοινό του σήμερα. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το δημοσίευμα, τα νησιά, «έχουν χίλιες δυο συνήθειες, ήθη και έθιμα που ακολουθούν αυτές τις άγιες ημέρες οι ναυτικοί μας στα διάφορα νησιά βγαλμένα από την μακρά παράδοση, προσαρμοσμένα στη θρησκεία τους και στην ανθρωπιά τους, με το ξεχωριστό εκείνο φολκλορικό χρώμα κάθε περιοχής».

Σύμφωνα με το αφιέρωμα της 1ης Απριλίου 1974, στην Άνδρο, τα παιδιά στο Κόρθι φτιάχνουν την Μ. Πέμπτη έναν καλαμένιο Σταυρό που τον στολίζουν με άνθη και τον πάνε στην Εκκλησία το βράδυ «για να ακούσει τα 12 Ευαγγέλια». Την Μ. Παρασκευή, κρατώντας τον ίδιο σταυρό γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και λένε ένα τραγούδι, ακριβώς όπως γυρίζουν με το καραβάκι τα Χριστούγεννα και λένε τα κάλαντα. Εκεί, προσφέρουν στην κάθε νοικοκυρά και ένα λουλούδι από τον σταυρό, παίρνοντας ως αντάλλαγμα ένα αυγό σαρακοστό, δηλαδή άσπρο και όχι κόκκινο που θεωρείται πασχαλινό. Το τραγούδι που ψάλλουν την συγκεκριμένη ημέρα, αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια της Μ. Εβδομάδας είναι το ακόλουθο:

«Μεγάλη Δευτέρα μεγάλη μέρα

Μεγάλη Τρίτη μεγάλη λύπη

Μεγάλη Τετάρτη Χριστός στον Άδη

Μεγάλη Πέμπτη δάκρυ πέφτει

Μεγάλη Παρασκευή λύπη πολλή

Μεγάλο Σάββατο χαρά γεμάτο

Μεγάλη Κυριακή ο Χριστός κόβει τ’ αρνί»

Στη συνέχεια ο αρθρογράφος παραθέτει ήθη, έθιμα και τραγούδια από άλλα νησιά του Αιγαίου, πριν προχωρήσει σε αυτά του Ιονίου.

Στη Χίο οι άνθρωποι ήρεμοι και γαλήνιοι συνήθιζαν να τραγουδούν ένα εκτενέστατο άσμα που άρχιζε κατά αυτόν τον τρόπο:

«Ήλθεν αγιά Σαρακοστή, ήλθαν άγιες μέρες

Που λεν’ το «Κύριε Ελέησον» και την τιμιωτέραν

Όποιος τ’ ακούσει σώζεται και όποιος τ΄ακούει αγιάζει

Κι όποιος το πει δυο-τρεις φορές βολές παράδεισο θα εύρει»

Από τη Λήμνο μέχρι και το Καστελόριζο ακουγόταν ένα ακόμη τραγούδι με θρησκευτικό περιεχόμενο, το οποίο τραγουδούσαν τα παιδιά που γύριζαν από γειτονιά σε γειτονιά ανήμερα του Λαζάρου:

«Ο Λάζαρος θέλει αυγό

και λιβάνι και κερί

να πηγαίνει στο βαθύ

να μας φέρει τη Λαμπρή

να δαγκώσουμε τ’ αρνί

απ’ το πόδι και τ’ αυτί»

Γενικώς, στα νησιά του Αιγαίου το Πάσχα οι εορτασμοί χαρακτηρίζονται ως πιο γαλήνιοι συγκριτικά με τα νησιά του Ιονίου. «Το τραγούδι περνάει στα χείλη των ανθρώπων μαζί με το χαμόγελο και η χαρά της ανοίξεως μαζί με την αγάπη της Αναστάσεως, περνάει στη ψυχή τους».

Αντιθέτως, στα Επτάνησα με το άκουσμα του «Χριστός Ανέστη» κατά τη λειτουργία του Μ. Σαββάτου, η ηρεμία αποτελούσε μάλλον άγνωστη λέξη. «Πυροβολισμοί, ρουκέτες, στρακαστρούκες, καμπάνες και χίλιοι δύο κρότοι ξεσπούν μαζί». Ταυτόχρονα, από τα παράθυρα των σπιτιών πετάγονταν στους δρόμους διάφορα πήλινα κανάτια που έσπαζαν με θόρυβο. Οι Επτανήσιοι προκειμένου να αποτυπώσουν αυτήν την «φασαρία» συνήθιζαν να λένε «έπεσε το κομμάτι».

Μάλιστα, όπως πληροφορούμαστε από τις σελίδες του περιοδικού το πιο θορυβώδες νησί σε ό,τι αφορά τις εορταστικές εκδηλώσεις για το Πάσχα ήταν τότε η Ζάκυνθος. Ειδικότερα, η πρωινή λειτουργία του Σαββάτου εορταζόταν με μεγαλειώδη τρόπο και είχε λάβει την ονομασία «Γκλόρια». Επιπροσθέτως, από το πρωί του Μ. Σαββάτου άρχιζαν να χτυπούν και οι καμπάνες που είχαν «χηρέψει», σωπάσει δηλαδή, ήδη από την Μ. Πέμπτη. Το «ξεχήρεμα» των καμπανών άρχιζε με μια κανονιά και έκτοτε χτυπούσαν αδιάκοπα δίχως τελειωμό.

Τέλος, στην Αίγινα μετά την λειτουργία του απογεύματος την Κυριακή του Πάσχα, οι κάτοικοι συγκεντρώνονταν στην παλαιά Xώρα του νησιού και δημιουργούσαν έναν μεγάλο κύκλο, χορεύοντας για ώρες. Το «πανηγύρι» είχε δύο φάσεις, τον μικρό και μεγάλο χορό. Στον μικρό, ο ναυτικός που είχε γυρίσει από το ταξίδι, ζητούσε από την μνηστή του να χορέψουν μπροστά σε όλο το χωριό. Ύστερα από αυτό, οι γονείς των νέων θεωρούσαν υποχρέωσή τους να τους παντρέψουν. Στη συνέχεια, ακολουθούσε ο μεγάλος χορός, ο οποίος διαδραματιζόταν στην πλατεία του Τιμίου Σταυρού. Πρώτος έβγαινε ο παπάς στην πόρτα της εκκλησίας και έψαλλε το «Χριστός Ανέστη». Έπειτα, ένας τραγουδιστής με το ντέφι άρχιζε το τραγούδι, σηματοδοτώντας την έναρξη του χορού. Σύμφωνα με το απόσπασμα του περιοδικού, «μεγάλοι, μικροί, άνδρες γυναίκες, τραγουδούσαν, χόρευαν και χαίρονταν την ημέρα». Προκειμένου να μην χαθεί το εν λόγω έθιμο, έχει αποτυπωθεί το παρακάτω δίστιχο:

«Της παλιά Xώρας ο χορός ήταν γλυκός σαν μέλι

γιατί τον εχορεύανε κορίτσια σαν αγγέλοι»

Το αφιέρωμα των Ναυτικών Χρονικών της εποχής, αντηχεί τις παραδόσεις που έχουν επικρατήσει σε πολλά ελληνικά νησιά για το Πάσχα και αποτελεί σημείο αναφοράς για τις νησιωτικές κοινωνίες και τον τρόπο που γιόρταζαν συλλογικά τη συγκεκριμένη περίοδο. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, ο Ε. Ν. Αθηναίος, θέλοντας να τονίσει τη σημασία της περιόδου του Πάσχα για τις νησιωτικές κοινωνίες, αλλά και τους Έλληνες ναυτικούς με νησιωτική καταγωγή, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Είναι φαντασμαγορικό το θέαμα να βλέπεις στο λιμάνι, τα καράβια -μικρά ή μεγάλα-, τα καΐκια ή τις ψαροπούλες, σημαιοστόλιστες να πανηγυρίζουν την Ανάσταση του Χριστού. Όσοι ναυτικοί δουλεύουν σε κοντινές θάλασσες σπεύδουν να γυρίσουν στο νησί τους, ενώ οι άλλοι που ταξιδεύουν σε μακρινές θάλασσες δεν θα παραλείψουν να διακοσμήσουν πασχαλινά το καράβι τους, όπως ακριβώς το σπίτι τους στο νησί».

Μπορείτε να διαβάσετε το πασχαλινό αφιέρωμα της 1ης Απριλίου 1974 των Ναυτικών Χρονικών εδώ.

Πηγή φωτογραφίας: ΑΠΕ-ΜΠΕ