Συνέντευξη με τον Δρα Λεωνίδα Δημητριάδη-Ευγενίδη, Ναυτιλιακό Πρεσβευτή Καλής Θελήσεως του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (IMO) στην Ελλάδα και Πρόεδρο του Ιδρύματος Ευγενίδου.
Για ποιους λόγους έχει ιδιαίτερη αξία, ειδικά για τη νέα γενιά Ναυτελλήνων, η «Πρωτοβουλία 1821-2021»; Πώς αποτιμάτε την, μέχρι στιγμής, συνεργασία ανάμεσα σε δεκαέξι κορυφαία ιδρύματα; Τελικά μπορούν οι Έλληνες να συνεργαστούν προς την επίτευξη κοινών στόχων;
H «Πρωτοβουλία 1821-2021» συγκροτήθηκε το 2018 από δεκαπέντε κοινωφελή, πολιτιστικά και επιστημονικά ιδρύματα της χώρας και την Εθνική Τράπεζα. Με γνώμονα την ενότητα, τη συστηματική συνεργασία και την προσήλωση στον στόχο κατάφεραν ‒το καθένα διατηρώντας τη φυσιογνωμία και την αυτονομία του‒ να αποδείξουν ότι οι Έλληνες, όταν ενωθούμε κάτω από έναν κοινό στόχο, μπορούμε να κατορθώσουμε τα ακατόρθωτα.
Η ιδιαίτερη αξία του όλου εγχειρήματος έγκειται στο ότι δεν περιοριστήκαμε ο κάθε φορέας στις δικές του δράσεις, αλλά, μέσα από τη συνεργασία επιστημονικών, ερευνητικών, πανεπιστημιακών και πολιτιστικών φορέων, υλοποιήθηκαν και θα υλοποιηθούν συνέδρια, εκθέσεις, εκδόσεις, μουσικές εκδηλώσεις, εικαστικές δράσεις, ψηφιακές δράσεις, εκπαιδευτικά και ερευνητικά προγράμματα, ενώ θα αποδοθούν και υποτροφίες. Όλα αυτά συνθέτουν ένα πολυεπίπεδο πρόγραμμα, που απευθύνεται σε όλους, σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και κυρίως στους νέους.
Ένα επίσης πολύ σημαντικό γεγονός είναι ότι η «Πρωτοβουλία 1821-2021» είχε μεγάλο αντίκτυπο σε χώρες του εξωτερικού που συνέδραμαν την Ελληνική Επανάσταση και όπου δημιουργήθηκαν φιλελληνικά κινήματα, όπως η Γαλλία, η Μ. Βρετανία, η Γερμανία, η Ελβετία, η Ιταλία, η Ρωσία, με αποτέλεσμα αντίστοιχοι φορείς να ζητήσουν να εντάξουν τις δράσεις τους στο πρόγραμμα δράσεων της «Πρωτοβουλίας».
Ποια ήταν η γενεσιουργός ιδέα πίσω από την επετειακή έκθεση «Τρέξε επάνω εις τα κύματα της φοβεράς θαλάσσης. 1821. Ο Αγώνας στη Θάλασσα»; Τι σημαίνει, τόσο για εσάς προσωπικά όσο και για το Ίδρυμα Ευγενίδου, η συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους; Θα αποτελέσει εφαλτήριο για παρόμοιες δράσεις στο μέλλον;
Η ιδέα γεννήθηκε το 2018, όταν αποφασίσαμε να ενταχθούμε στην «Πρωτοβουλία 1821-2021». Η επιλογή μας να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στον Αγώνα των Ελλήνων στη θάλασσα δεν είναι τυχαία, αφού το Ίδρυμα Ευγενίδου «οφείλει» την ύπαρξή του στη ναυτιλία και ως εκ τούτου συστηματικά υποστηρίζει τη ναυτική εκπαίδευση μέσα από τις εκδόσεις, τις δωρεές και τις υποτροφίες του, καθώς και με πληθώρα άλλων δράσεων. Η συνεργασία μας με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους ξεκίνησε το 2014. Είναι μια συνεργασία στρατηγικής σημασίας, μια και τα ΓΑΚ φυλάσσουν το μεγαλύτερο αρχείο της περιόδου της Επανάστασης. Με την ολοκλήρωση κάθε συνεργασίας μας, τίθενται τα θεμέλια της επόμενης. Οψόμεθα.
Προκειμένου να αναδειχθούν η ναυπηγική ιστορία και η τεχνολογική παράδοση της χώρας μας, στην έκθεση έχει χρησιμοποιηθεί η τελευταία λέξη της τεχνολογίας. Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις κατά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της έκθεσης;
Στο πλαίσιο του Έργου ΝΑΥΣ, με συντονιστή το Ίδρυμα Ευγενίδου και επιστημονικό υπεύθυνο τη Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), έχουν αναπτυχθεί με τεχνολογίες αιχμής τα εκθέματα σχετικά με τη ναυμαχία του Ναυαρίνου. Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν ο εντοπισμός πρωτότυπων αρχείων με τα σχέδια των πλοίων που συμμετείχαν στη ναυμαχία του Ναυαρίνου και η ιστορική τεκμηρίωσή τους. Η ιστορική έρευνα πραγματοποιήθηκε από το Ίδρυμα Ευγενίδου και το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών. Επίσης, σημαντική πρόκληση αποτέλεσε και η επεξεργασία αυτών των σχεδίων, ώστε να παραχθούν σε ψηφιακή μορφή και στη συνέχεια να δημιουργηθούν μοντέλα των πλοίων σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας, καθώς και τρισδιάστατων εκτυπώσεων αυτών. Νομίζω ότι το αποτέλεσμα του όλου έργου θα ανταμείψει τον επισκέπτη της έκθεσης.
Για ποιο λόγο τα σκάφη των προηγούμενων αιώνων παραμένουν τόσο «γοητευτικά» σήμερα; Ποιοι είναι οι λόγοι πίσω από τη δημιουργία ενός ψηφιακού αποθετηρίου σκαφών;
Γιατί αποτελούν δείγματα τεχνογνωσίας και συλλογικής προσπάθειας, αντικατοπτρίζοντας σε μεγάλο βαθμό τις κοινωνίες που τα παρήγαγαν. Πρόκειται δηλαδή για τεκμήρια που δεν έχουν αξία μόνο από τεχνολογικής άποψης, αλλά και από ιστορική σκοπιά. Μέσα από την κατασκευή, την παραγωγή και την οργάνωση ενός πλοίου, μπορεί κανείς να «διαβάσει» την ιστορία ‒ το χρονικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτούργησε. Όπως επίσης και το δαιμόνιο, την εφευρετικότητα και τη δημιουργική ικανότητα των Ελλήνων, που, όπως φανερώνει το Έργο ΝΑΥΣ, υπήρχαν από την εποχή της Σαλαμίνας.
Η γοητεία των σκαφών των προηγούμενων αιώνων έγκειται ακόμη στο ότι αποτελούν προϊόντα σημαντικής πνευματικής και συνάμα χειρωνακτικής δραστηριότητας.
Σήμερα, οι νέες τεχνολογίες μάς παρέχουν τη δυνατότητα να διατηρήσουμε, να επανεκτιμήσουμε και να ερμηνεύσουμε εκ νέου πληροφορίες και στοιχεία για ιστορικά και παραδοσιακά πλοία. Ο ρόλος ενός ψηφιακού αποθετηρίου είναι ακριβώς να συγκεντρώσει και να οργανώσει αυτά τα δεδομένα με τρόπο χρήσιμο για τους ερευνητές του παρόντος και του μέλλοντος.
Πιστεύετε ότι η «μικρο-ιστορία» των Ελλήνων της θάλασσας έχει αναδειχθεί ως ώφειλε; Έχουν αναδειχθεί οι άνθρωποι πίσω από τα πλοία; Πόσο δηλαδή έχει εμβαθύνει ο σύγχρονος μελετητής στη ρεαλιστική καθημερινότητα του συνόλου της ναυτιλιακής και ναυτικής οικογένειας χωρίς ωραιοποιήσεις και θριαμβολογίες;
Νομίζω πως δεν έχει αναδειχθεί αρκετά, ως ώφειλε. Με αφορμή το ερώτημά σας, θα σας πω ότι στην έκθεση δεν επικεντρωνόμαστε μόνο στις προσωπικότητες του ναυτικού αγώνα. Μέσα από τα τεκμήρια που εκτίθενται, παρουσιάζονται όχι μόνο οι ηγετικές φυσιογνωμίες αλλά και ο απλός ναυτικός και η τεράστια συμβολή του στον Αγώνα. Μέσα από τα ημερολόγια των πλοίων του Αγώνα μπορεί κανείς να διαπιστώσει τις δυσκολίες και τις κακουχίες που αντιμετώπισαν. Θα σταθώ μόνο σε μια φράση ενός τεκμηρίου, ενδεικτικού για τις συνθήκες που επικρατούσαν: «…ημέρα νύχτα πόλεμο και άυπνοι στο κρύο».
Ποια είναι τα κυριότερα σημεία στα οποία θα έπρεπε να επικεντρώσει το ενδιαφέρον του ο επισκέπτης της έκθεσης; Ποιο «αφήγημα» της ναυτικής μας ιστορίας θα θέλατε, ειδικά οι νέοι, να κατανοήσουν;
Πρόκειται για μια μοναδική έκθεση, με σπάνια τεκμήρια και μουσειακά κειμήλια, που σε συνδυασμό με τις ψηφιακές εφαρμογές, τη μοναδική μουσική του Δ. Πετσετάκη που γράφτηκε αποκλειστικά για την έκθεση, καθώς και την αρχιτεκτονική κατασκευή της «Architectonofilia», δίνουν στον επισκέπτη μια μοναδική βιωματική εμπειρία. Με αυτόν τον τρόπο ο κάθε επισκέπτης θα μπορεί να φτιάξει το δικό του «αφήγημα». Το δικό μου αφήγημα συμπυκνώνεται σε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τις οδηγίες που στέλνουν οι κάτοικοι της Ύδρας στους κατοίκους της Σκιάθου τον Απρίλιο του 1821, δηλαδή ο λαός προς τον λαό, για τον αγώνα κατά των Οθωμανών: «…Ομογενείς, οι προεστεύοντες των ελληνικών Νήσων, και όλοι οι κάτοικοι αυτών, ο πόλεμος τον οποίον κάμνομεν κατά των ασεβών τυράννων είναι όχι ληστρικός, αποφασισμένος θεόθεν και οργανισμένος από μεγάλους άνδρας. Ζητούμεν την ανεξαρτησίαν του Γένους, και υπέρ ταύτης συνεισφέρομεν όλοι, και όπλα και πλοία και σώματα…».
Ποιες θα χαρακτηρίζατε ως τις σημαντικότερες προκλήσεις (αλλά και ευκαιρίες) κατά τη διοργάνωση μιας έκθεσης στην εποχή του Covid-19;
Όπως σας είπα, οι προκλήσεις ήταν πολλές και πρωτόγνωρες για όλους μας. Όμως προσαρμοστήκαμε γρήγορα. Η έκθεση θα είναι προσβάσιμη στο κοινό με φυσική παρουσία όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Γι’ αυτόν τον λόγο και παρατείναμε τη διάρκειά της μέχρι τον Μάρτιο του 2022. Δεν περιοριζόμαστε όμως μόνο στη φυσική έκθεση, αλλά έχουμε προχωρήσει και στη δημιουργία εικονικού μουσείου, που σύντομα θα είναι στη διάθεση του κοινού. Η μεγαλύτερη πρόκληση αλλά συνάμα και ευκαιρία στη δημιουργία αυτής της έκθεσης, τόσο της φυσικής όσο και της εικονικής που ετοιμάζεται, αποτέλεσε η συνύπαρξη των ιστορικών τεκμηρίων, των μουσειακών κειμηλίων και των σύγχρονων ψηφιακών εφαρμογών, ώστε να εξοικειώσουμε το κοινό και κυρίως την εκπαιδευτική κοινότητα με τα ιστορικά γεγονότα και την εποχή τους, προβάλλοντάς τα μέσα από μια σύγχρονη οπτική γωνία.
H συνέντευξη δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Ναυτικά Χρονικά, τεύχος Μαΐου 2021, σελ. 14.